İyileş(tir)menin Mimarisi: Türkiye’nin Sanatoryum Mirasının HaritalandırılmasıDeniz Avcı, Cansu Değirmencioğlu ve Orçun Kepez
Araştırma, Mimarlar Derneği 1927 tarafından Modern Mimarlık Araştırmaları Destek Programı 2022 kapsamında desteklenmiştir. Sanatoryumlar, sağlık ve mimarlık kesişiminde tarihsel bir öneme sahiptir. Cumhuriyet döneminde inşa edilen verem sanatoryumları da Türkiye’nin modernleşme, yenilenme ve ulus inşası sürecinde önemli bir rol oynamıştır. Ancak Cumhuriyet’in ilk yıllarında yaşanan ekonomik zorluklar nedeniyle sanatoryum yapımına doğrudan yatırım yapılamamıştır. Bu yüzden ilk verem tedavi merkezleri, Osmanlı döneminden kalan sağlık yapıları, tarihi köşkler ve saray binalarının yeniden işlevlendirilmesiyle oluşturulmuştur. Yirminci yüzyılın ortalarına gelindiğinde, devletin daha büyük ölçekli projeleri hayata geçirmesiyle sanatoryumlar genişleyerek dönüşmeye başlamıştır. Bu süreçte, Modern Hareket’in etkisiyle sanatoryum yapıları, “son sistem” blok tipli tesislere evrilmiştir. Ancak verem mücadelesinde antibiyotik tedavisinin yaygınlaşmasıyla bazı sanatoryumlar yıkılmış, bazıları özensiz müdahalelerle dönüştürülmüş veya kaderine terk edilerek zaman içinde yok olmuştur. Bu proje, Türkiye’deki sanatoryum mimarisini inceleyerek yapıların tipolojik özelliklerini ve kullanımlarını tartışmaya açmaktadır. Koruma ve yeniden işlevlendirme süreçlerine zemin hazırlayan proje, sanatoryum yapılarının mimari kimliklerini dikkate alarak sürdürülebilir dönüşüm stratejileri geliştirmeyi hedeflemektedir. Bu araştırmanın devamı niteliğindeki “Türkiye’de Yüzyıl Ortasında Tıp ve Mimarlık Arasında: Ankara’nın Atatürk (Keçiören) Sanatoryumu” projesi, 2023 yılında VEKAM Ankara Araştırmaları ödülüne layık görülmüştür.
Deniz Avcı
Dr. Öğretim Üyesi Deniz Avcı, İzmir Ekonomi Üniversitesi’nde İçmimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümü’nde çalışmaktadır. Kültürel mirası koruma uzmanı, içmimar ve çevre tasarımcısı (MSc, ODTÜ; BSc, Başkent Üniversitesi), mimarlık tarihçisi (doktora, ODTÜ, 2018) olan Avcı, başta konut ve sağlık mimarisi olmak üzere farklı yapı tipolojilerini değerlendirerek Türkiye’de yirminci yüzyıl modern mimari/ içmimari/ mobilya mirasının korunmasına ve tarih yazımına odaklanmaktadır. DATUMM, AİBM projelerinde araştırmacı; docomomo_tr İç Mekân komitesi üyesidir. Mimarlar Derneği 1927 ve VEKAM Ankara Araştırmaları tarafından desteklenen, Türkiye’nin sanatoryum mirasına odaklanan iki projede eş yürütücüdür.
Cansu Değirmencioğlu
Dr. Cansu Değirmencioğlu, İstanbul Teknik Üniversitesi lisans, Münih Teknik Üniversitesi'nden doktora derecesine sahip iç mimar ve mimarlık tarihçisidir. Araştırma ve yayınları, mekân ve sağlık ilişkisi üzerinden Türkiye'nin modernleşme sürecini ele almaktadır. Özellikle 20. yüzyılın ilk yarısında, mimarlık, kültür ve bilim tarihinin kesişim noktalarında konumlanan çalışmaları; hijyen ve tıbbileştirme süreçlerinin Türkiye’de kültürel, politik ve bilimsel otoritenin oluşumundaki etkisini ve modern mimarlık söylemindeki yansımalarını incelemektedir. Mimarlar Derneği 1927 ve VEKAM Ankara Araştırmaları tarafından desteklenen, Türkiye'nin sanatoryum mimari mirasını belgeleyen iki projede eş yürütücü olarak görev almaktadır.
Orçun Kepez
Doç. Dr. Orçun Kepez, Mimar ve Y. Mimar derecelerini İTÜ’den, doktorasını ise Eyalet Bursu kazanarak kabul aldığı Kuzey Karolayna Eyalet Üniversitesi (ABD) Tasarım Fakültesi, Tasarım Doktora Programı’ndan tamamladı. İyileştiren tasarım, sağlık için tasarım, özel kullanıcı grupları alanlarında uzmanlaşan Dr. Kepez araştırmaları ile ulusal ve uluslararası önde gelen araştırma kuruluşlarınca prestijli araştırma ödülleri aldı. 2008 yılında tersine beyin göçü olarak ülkemize dönen Doç. Dr. Orçun Kepez, 2022 itibariyle üniversiteden ayrılıp bağımsız araştırmacı olarak akademik çalışmalarına, danışmanlık ve mesleki uygulamalarına devam etmektedir.