Kültürel Miras Alanlarına Çok-Ölçekli Tarihi Peyzaj Tanımıyla Yaklaşmak: Sagalassos ÖrneğiEbru Torun
Leuven Üniversitesi’nin Sagalassos antik kentinde 1990 yılından beri yürüttüğü Sagalassos Arkeolojik Araştırma Projesi, son otuz yılda interdisipliner arkeolojide öncü bir rol edinmiştir. Geçtiğimiz otuz yıl, aynı zamanda arkeoloji ve konservasyon sahalarında önemli değişimlerin yaşandığı bir dönem olmuştur. Her iki dalın kapsamları genişlemiş, fiziksel kalıntıların çalışılıp korunması odağından öteye geçilmiş, sitlere uzun tarihi süreçlerin yarattığı kültürel ve doğal peyzajların parçası olarak yaklaşılmaya başlanmıştır. Peyzaj paradigması arkeoloji ve konservasyonu özellikle toplum arkeolojisi ve sürdürülebilir kalkınma hatlarında birbirine daha da yakınlaştırmıştır. Sagalassos Projesi’nin devam eden araştırma programı “uzun tarih (longue durée)” perspektifinde, ekoloji, coğrafya ve planlama disiplinlerinin işbirliğinde tarih boyunca değişimin, kesintilerin ve sürekliliklerin dinamiklerini incelemektedir.
Bu sunuş yerleşik bir klasik arkeoloji projesinin, sit yerine çok ölçekli tarihi peyzaj perspektifini benimseme çabasına ve arkeolojinin günümüz toplumlarının esenliğine ve sürdürülebilir kalkınmaya katkı yapması çağrısına cevap verme gayretine eleştirel bir bakış sunar. Sagalassos Projesi’nin arkeolojide bilinen disiplinler arası işbirliği modelini ve yerleşik alan yönetimi anlayışını aşıp, mikro ölçekte sürdürülebilir kalkınma planlaması hedefleyerek interdisipliner yapısında yaptığı değişiklikler ve bunların sonuçları değerlendirilecektir. Kültürel mirasın yönetimini şekillendiren ulusal ve uluslararası hukuki çerçevelerin günümüzde benimsenen tarihi peyzaj perspektifine uygun araçlar sağlayıp sağlamadığı sorgulancak; özellikle “yabancı kazı” statüsündeki projelerin günümüz sosyal ve politik bağlamlarında sorumluluklarının sınırları tartışılacaktır.
Ebru Torun
1991 yılında ODTÜ Mimarlık Bölümünden mezun oldu. 1995’te Belçika Leuven Üniversitesi Uluslararası R. Lemaire Konservasyon Merkezi’nde yüksek lisansını tamamladı; 2018 yılında aynı üniversiteden doktora derecesi aldı (Sagalassos’ta Arkeolojiden Koruma ve Miras Yönetimine). UNESCO Dünya Miras Listesi adayı Sagalassos antik kentinde sürdürülen Sagalassos Arkeolojik Araştıma Projesi’ne 1998 yılında mimar olarak katıldı. Antik kentte üç anastylosis projesi tamamladı (KB Heroon ve Yukarı Agora kapıları) ve alan genelinde konservasyon ve toplum arkeolojisi projeleri yürüttü. Hâlen Sagalassos Arkeolojik Araştırma Projesi’nin başkan yardımısı olarak arkeolojik miras yönetimini, sürdürülebilir yerel kalkınma planlamasına entegre etmek amacıyla farklı disiplinlerin uzmanları ve çeşitli paydaşlarla çalışmalar yürütmektedir. Ebru Torun Sagalassos’taki görevinin yanı sıra 2018 yılından beri British Museum’un güney Irak’ta yer alan Girsu kentinde yürüttüğü arkeolojik kazı ve koruma projesine konservasyon uzmanı mimar olarak katılmaktadır.